کم خونی ناشی از فقر آهن و کنترل آن

استفاده از جوانه غلات و حبوبات موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی است. وقتی غلات جوانه میزنند، ویتامین ث در آنها افزایش مییابد و میزان تاننها و اسید فیتیک که از جذب آهن جلوگیری می کنند، کم می شود. مثلاً جوانه زدن بعضی از غلات و حبوبات مثل ماش و عدسی به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت می تواند آهن قابل جذب را بطور تقریبی به دوبرابر افزایش دهد. پروتئین سویا جذب آهن را کاهش میدهد، بنابراین زمانی که سویا به جای گوشت مورد استفاده قرار میگیرد باید مقدار کمی گوشت به آن اضافه کرد تا جذب آهن افزایش یابد و مانع کم خونی شود.در نان هایی که با جوش شیرین تهیه شده اند و از خمیر مایه در پخت آنها استفاده نشده است مقدار زیادی فیتات وجود دارد که جذب آهن را کاهش می دهد. استفاده از دوغ کم نمک و و انواع شربتهای خانگی به جای نوشابه های گازدار توصیه می شود.

انواع آهن موجود در غذا برای کنترل کم خونی

در برنامه غذایی روزانه دو نوع آهن «هم» و «غیرهم» وجود دارد.آهن «هم» در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر و آهن «غیرهم» در غذاهای گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزیجات، مغزها (پسته، بادام، گردوه، فندوق) و انواع خشکبار (برگه های هلو، زردآلو، انجیر، کشمش و خرما) وجود دارد. آهن غذاهای حیوانی یعنی آهن «هم» از قابلیت جذب بالایی برخوردار است و به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد جذب می شود؛ در حالیکه آهن غذاهای گیاهی به میزان ۳ تا ۸ درصد جذب  میشود و جذب آن بستگی به وجود عوامل کاهش دهنده و افزایش دهنده جذب آهن دارد. آهن موجود در زرده تخم مرغ نیز از قابلیت جذب کمی برخوردار است. گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذایی ارزش دوگانه دارند؛ از یک سو دارای آهن «هم» هستند و از سوی دیگر موجب افزایش جذب آهن «غیرهم» که در منابع گیاهی موجود است می شوند. یعنی اگر حتی مقدار کمی گوشت در غذا وجود داشته باشد، آهن موجود در آن موجب افزایش جذب آهن «غیرهم» مواد گیاهی می شود. اسید آسکوربیک (ویتامین ث) که در سبزیها و میوههای تازه و خام وجود دارد یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن است.

جذب آهن غذاهای گیاهی چگونه است؟

جذب آهن غذاهای گیاهی از راه مصرف سبزی خوردن، پیاز یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا آب نارنج تازه افزایش مییابد و مانع کم خونی می شود. البته، خطر ابتلا به آلودگیهای انگلی به علت مصرف سبزی خام آلوده را نباید از نظر دور داشت. برای پیشگیری در این مورد شست و شوی صحیح و ضد عفونی سبزیجاتی که بطور خام مصرف می شوند، نباید فراموش شود. از مصرف کاهش دهندههای جذب آهن مانند چای، قهوه و دم کرده های گیاهی یک ساعت قبل و یک تا دو ساعت پس از صرف غذا خودداری شود. . ابتلا به بیماری های عفونی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش مییابد. از سوی دیگر بیماری های عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد میکند و در درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد. رعایت اصول بهداشت فردی از جمله شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از اجابت مزاج به منظور جلوگیری از ابتلا به آلودگیهای انگلی از دیگر اقداماتی است که در دانش آموزان باید مورد تأکید قرار گیرد.

غنی سازی مواد غذایی با آهن

غنی سازی مواد غذایی با آهن برای کنترل کم خونی یکی از روش های عمده و مؤثر برای کاهش کمبود آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن در جامعه است. در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذایی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود، اضافه میکنند. در کشور ما غنی سازی آرد با آهن و اسیدفولیک در استان بوشهر از سال ۱۳۸۰ اجرا شده است.مصرف آهن خوراکی ممکن است در بعضی افراد اختلالات گوارشی مانند ناراحتی معده، تهوع، استفراغ، یبوست و یا اسهال ایجاد کند. شدت عوارض بطور مستقیم در ارتباط با میزان آهن با مصرفی است و هرچه مقدار مصرفی بیشتر باشد عوارض جانبی آن  بیشتر می شود. در موارد عدم تحمل دستگاه گوارش، باید مصرف با قرص آهن با مقدار کم شروع و سپس به تدریج افزایش یابد تا میزان آن به حد لازم برسد و به خوبی تحمل شود. مصرف قرص آهن با معده خالی ممکن است عوارض جانبی آن را افزایش دهد؛ بنابراین بهتر است ترکیبات آهن بعد از غذا مصرف شوند.